50 nhà kinh tế tiêu biểu - Steven Pressman, p10, ROBERT OWEN

ROBERT OWEN (1771 – 1858)

Ông là người tiên phong của chủ nghĩa xã hội Anh, nhân vật hàng đầu trong phong trào Chủ nghĩa xã hội không tưởng suốt đầu thế kỷ 19.

Ông sinh ra trong một gia đình bình thường ở một thị trấn nhỏ miền Trung xứ Wale. Ông được học rất ít ở trường mà chủ yếu tự học.

Năm 10 tuổi, ông cùng với anh trai lên đường đi Londonđể làm giàu. Ông đã làm qua nhiều công việc khác nhau. Thời gian sau, ông và vài đối tác hùn vốn mua lại nhà máy của cha vợ và từ đây ông bắt đầu đem lý thuyết cải cách xã hội ứng dụng vào thực tế tại nhà máy này.

Khi mới tiếp quản New Lanark, cả vùng chỉ có 1.500 gia đình và khoảng 500 trẻ em cơ nhỡ. Điều kiện sống và làm việc của họ tồi tệ, không đảm bảo vệ sinh. Trộm cắp, say rượu xảy ra thường xuyên. Phúc lợi là điều không tưởng. Ông đã yêu cầu công nhân đóng góp 1/6 lương của họ vào quỹ và ông bắt đầu xây dựng thêm một tầng trên để mỗi gia đình có hai phòng ở. Ông cũng cho xây dựng đường sá, thu gom rác, đặt hàng hoá thiết yếu giá thấp, lập quỹ cộng đồng chung, chống lại lao động trẻ em, không thuê lao động trẻ em dưới 10 tuổi, xây dựng công viên và sân chơi cho trẻ em, giáo dục trẻ từ 1 đến 10 tuổi miễn phí…

Sau vài năm ông đã biến New Lanark thành cộng đồng điển hình và ông được công nhân tôn sùng. Tuy nhiên, ông bị áp lực vì mục tiêu lợi nhuận bởi những người đồng sở hữu và cả đối thủ cạnh tranh. Từ đó ông nhận ra rằng những cải cách của ông phải được thực hiện trên toàn xã hội thì mới thật sự có hiệu quả.

Nhờ ông vận động mà đạo luật công xưởng lần đầu tiên được thông qua năm 1819. Dù đạo luật không được hiệu quả hoàn toàn nhưng một nguyên tắc quan trọng đã được hình thành. Lần đầu tiên chính phủ đã quy định hoạt động kinh doanh của các chủ nhà máy và nhà nước đã có trách nhiệm bảo vệ những người quá yếu ớt không đủ sức bảo vệ mình.

Năm 1815 do chiến tranh với Pháp kết thúc. Cầu hàng hoá giảm dẫn đến nạn thất nghiệp lan tràn. Ông đưa ra lập luận thay vì Bảo hiểm thất nghiệp thì chính phủ nên xây dựng các làng nhỏ để mọi người trong làng tự cung cấp hàng hoá cho chính họ. Thế nhưng kế hoạch của ông bị giễu cợt và không được thực hiện.

Năm 1824, ông sang Mỹ với hy vọng ý tưởng của ông sẽ được áp dụng tại Tân thế giới. Nhưng cuối cùng cũng lại thất bại.

Những năm cuối đời ông thất vọng, bi quan hơn và mất hẳn những lạc quan thời tuổi trẻ.

Dù không phát hiện ra quan hệ kinh tế, không mô hình, lý thuyết hay phân tích nào nhưng đóng góp quan trọng nhất của ông chính là quan điểm không tưởng về một xã hội hoàn hảo.

--- CÒN TIẾP ---